ALTABIZKARKO KANTUA
(Garay de Monglave - B.L.)

I 

Oihu bat aditua izan da
Eskualdunen mendien artetik,
eta etxeko jaunak bere atearen aitzinean xutik,
ideki tu beharriak eta erran du:
" Nor da hor? Zer nahi daute?"
Eta xakurra, bere nausiaren oinetan lo zegoena
altxatu da eta karrasiz
Altabizkarren inguruak bete ditu.

II 

Ibañetaren lepoan harrabots
bat agertzen da,
hurbiltzen da, arrokak ezker eta eskuin jotzen dituelarik;
hori da hurrundik heldu den armada baten burrunba.
Mendien kopetetarik guriek errespuesta eman diote;
berek duten seinua adierazi dute,
ta etxeko jaunak bere dardak zorrozten tu.

III 

Heldu dira! Heldu dira! Zer lantzazko sasia!
Nola zer nahi kolorezko banderak
heien erdian agertzen diren!
Zer zimiztak atheratzen diren heien armetarik! (bis)
Zenbat dira? Haurra, kontatzak ongi.
Bat, biga, hirur, laur, bortz, sei, zazpi, zortzi, bederatzi
hamar, hameka, hamabi, hamairur, hamalaur, hamabortz, hamasei,
hamazazpi, hemezortzi, hemeretzi, hogoi. 

IV 

Hogoi eta milaka oraino.
Heien kontatzea denboraren galtzea liteke.
Hurbil ditzagun gure beso zailak,
errotik athera ditzagun arroka horiek.
Botha dezagun mendiaren patarra behera.
Heien buruen gaineraino;
leher ditzagun, herioz jo ditzagun. 

V 

Zer nahi zuten gure mendietarik
Norteko gizon horiek?
Zertako jin dira guro bakearen nahastera?
Jinkoak mendiak egin dituanean, 
gizonek ez pasatzea nahi izan du.
Bainan arrokak biribilkolika erortzen dira,
tropak lehertzen dituzte.
Odola xurrutan badoa, haragi puskak dardaran daude.
Oh! Zenbat hezur karraskatuak! Zer odolezko itsasoa! 

VI 

Eskapa! Eskapa! Indar ata zaldi dituzuenak.
Eskapa hadi, Karlomano errege, hiru luma 
beltzekin ata hire kapa gorriarekin;
hire hiloba maitea, Errolan zangarra, hantxet hila dago;
bere zangartasuna beretzako ez du izan.
Eta orain, Euskaldunak, utz ditzagun arroka horiek.
Jauts ghiten fite, igor ditzaugun gure dardak
eskapatzen direnen kontra. 

VII 

Badoazi! Badoazi! Non da bada lantzazko sasi hura?
Non dira heien erdian ageri ziren zernahi
kolorezko bandera hek.
Ez da gehiago zimiztarik ateratzen heien
arma odolez betetarik. (bis)
Zenbat dira? Haurra, kontatzak ongi.
Hogoi, hemeretzi, hemezortzi, hamazazpi, hamasei, hamabortz,
hamalaur, hamairur, hamabi, hameka, hamar, bederatzi,
zortzi, zazpi, sei, bortz, laur, hirur, biga, bat. 

VIII 

Bat! Ez da bihirik agertzen gehiago.
Akabo da. Etxeko jauna, joaiten ahal zira zure xakurrarekin.
Zure emaztearen eta zure haurren besarkatzera.
Zurer darden garbitzera ata altxatzera, zure turutakin
eta gero heien gainean etzatera eta lo itera
Gabaz, arranoak joanen dira haragi puska lehertu horien jatera.
Eta hezur horiek oro xurituko dira eternitatean.

 

ORREAGA 
(Iratzeder - B.L.)

Zuhaitzetan den ederrena da oihan beltzian pagoa...
Orriagako mendi gainetan badabil euskal-gogoa:
Galernen eta gerlen artetik mendetan barna xut doa,
fagadoietan ixilik kontuz Europakoen geroa. 

Zonbat gerlari, sarraskiz gose, odolez eta suz hordi,
Europatarrak zanpatu nahiz iragan denik horgaindik!
Ibainetako mendi lepoa heietaz mintza baladi,
aipa letzazke lehen-lehenik Arrolan ata Karlandi. 

Buru-gabetu, bihotzez hustu jendalde lehertuekin,
mundu guztia nahiko zuten, beren azpiko bategin.
Euskal jendeak, denen gatik xut, gogor jeikitzen du jakin
mendi gain hautan, burua gora, gizonak gizon dagotzin. 

Indarkeriak ezarri mugak kraskatzen hasi orduko,
Euskal gogoa noiz da jauziren arranoaren pareko?
Azpilkueta bezein kartsuko eta jakintza gaitzeko
gizon libroak noiz ote dire Orreagatik jaliko? 

Zoin den pizgarri mendietarik jauzika doan xirripa...
Euskal-semeak, Aiten gogoa bihotz guziaz hurrupa!
Altxa burua, denek bat kanta: Euskal Gudua gaur aipa:
Entzunik zuen irrintzina, xutik jar dadin Europa!

 

BEOTIBAR
(Herrikoia - B.L.)

Beotibarko zelaiak, lehen ilunak,
gaur alaiak.
Beotibarko harkaitzetan frantsesak
gure oinetan. 

Arro asko sartu ziran, umil asko irten dira
Oinaz, agintari haundia, zuretzat gure bizia. 

Nora zoaz Oinaz jauna, frantses jendearengana?
Elur-maluta ugaria, ugariago etsaia. 

Larrean emaztetxoak, begiak malkoz bustiak:
zatoz lehenbailen etxera, bestela galdu zera. 

Aurrera, mutil maiteak, etxera doilorkumeak:
hil hemen edo garaitu, esaten du Oinaz jaunak. (bis)

Nor gelditzen da atzean, Oinaz ikusita aurrean?
Zu zara nere nagusi, zurekin hil edo bizi. (bis)

Joan dira hemendik betiko, ez dira inoiz etorriko.
Gure euskaldun mendiak ez besterentzat gaziak. (bis) 

​

MATALAZ
(Matalaz XVII. m. - B.L.)

Dolü gabe hiltzen niz,
bizia Xiberuarentzako emaiten baitüt.
Agian, agian, egün batez
jeikiko dira egiazko Xiberutarrak,
egiazko eskualdünak,
tirano arrotzen hiltzeko. (bis) 

​

MUÑAGORRIREN BERTSOAK -aurreko CD egindako edizioan falta da-
(Muñagorri XIX. m. - B.L.)

Muñagorrik diona
bere proklamian,
gerrak ondatzen gaitu
bostgarren urtian;
igaz jarrikan Carlos
Madrilko bidian,
bultza zuten atzera,
gerra bere oñian.

Agintari onenak
preso daduzkate;
euskalduna izatia
du bakoitzak kalte.
Tejeiro ta Maroto
guzien alkate:
Zer gizon oyetatik
espera gentzake.

Carlos agertu ezkero
probintzi auetan,
beti bizi gerade
neke ta penetan.
Naiz kendu guk deguna
beinere ezer eman;
Bost negar egiteko,
nunbait jaio giñan.

Semiak soldadu ta
preso gurasuak,
ezin pagaturikan
kontribuzyuak.
Trintxera lanetara
gainiera auzuak.
Dolorezkoak dira
gaur gure pausuak.

Kordoiz inguraturik
kostatik Ebrora,
trabaz gaude josirik
bera eta gora.
Atzenikan frantsesak
itxi du frontera.
Gerrak ez dakar onik
Iñundik iñora.

Atiak itxi eta
ogia garesti;
artua ari da
igotzen poliki;
dirua ezkutatzen da
egunero emendik.
Nola bizi garen bada,
arritutzen naiz ni.